Bir süpermarkete gidip üç poşet yiyecek satın aldıktan sonra birini hemen çöpe atar mıydınız? Yanıtınız tabii ki “hayır” olacaktır. Diğer taraftan bugün yaptığımız şey aslında tam olarak bu. “Nasıl yani?” diyorsunuz değil mi? Bugün üretilen tüm gıdaların üçte birinin israf edildiğini söylersek benzetmemiz daha anlamlı hale gelecektir. Gıdayı israf ettiğimizde, toprak, su ve yakıt kullanımı gibi gıdanın üretilmesi ve taşınmasına harcanan tüm kaynakları israf etmiş oluruz. Besleyici özelliklerinden yararlanamamak da cabası. Gıda çöpe gittiğinde sera gazı emisyonlarının artmasına da neden oluyor. Bütün bu gerçeklere rağmen gıda israfı ülkemizde ve tüm dünyada sorun olmaya devam ediyor.
2021 Birleşmiş Milletler Gıda İsrafı Raporu’na göre Türkiye’de her yıl 7,7 milyon ton yiyecek çöpe atılıyor. Bu da kişi başına 93 kilogram yiyeceğe denk geliyor. Dünyanın farklı coğrafyalarında da durum parlak değil.
Gıda israfı ile gıda kaybı arasındaki fark
Gıda israfıyla mücadele etmek için sorunu anlamak, iyi çözümler bulmanın da anahtarı. İlk adım, çöpe giden gıda miktarını ölçmek ve tedarik zinciri boyunca israfın nerede gerçekleştiğini anlamak. Gıda kaybı veya gıda israfı terimleri tedarik zincirinin hangi aşamasında gerçekleştiğine bağlı olarak kullanılıyor.
Gıda kaybı, hasat aşamasından perakende seviyesine kadar gıda tedarik zinciri boyunca atılan, yakılan veya farklı bir şekilde imha edilen, hayvan yemi veya tohum gibi başka bir amaçla kullanılmayan tüm gıdaları ifade ediyor.
Gıda atığı, perakendeciler, gıda hizmeti sağlayıcıları ve tüketiciler düzeyinde atılan gıdaları ifade ediyor.
Gıda birçok şekilde israf ediliyor, örneğin;
- Optimal olarak kabul edilenden değerlerden (örneğin boyut, şekil veya renk) farklı olan ve ayıklama işlemleri sırasında atılan taze ürünler.
- Perakendeciler ya da tüketiciler tarafından son tüketim tarihi yaklaştığında ya da geçtiğinde atılan gıdalar.
- Evlerden veya restoranlardan atılan kullanılmamış veya artık gıdalar.
Gıda kaybı ve israfını ulusal, bölgesel ve küresel ölçekte hesaplamak kolay değil, ancak ilerlemeyi ölçmemizi sağlayacak metodolojiler ve araçlar geliştirilmeye devam ediyor.
Mevcut tahminlere dayalı olarak gıda israfı ve kaybı ile ilgili bazı temel istatistiklere bakmaya ne dersiniz?
- Dünyada üretilen gıdanın yaklaşık 1/3’ü kayboluyor veya israf ediliyor.
- Gıda atıkları tek başına küresel sera gazı emisyonlarının yaklaşık %8 – %10’unu oluşturuyor.
- Eğer gıda atıkları bir ülke olsaydı, dünyanın en çok sera gazı salan üçüncü ülkesi olurdu. Başka bir deyişle, gıda atıkları Çin ve ABD hariç dünyadaki tüm ülkelerden daha fazla sera gazı salımı yapıyor.
- Son tahminlere göre 2019 yılında yaklaşık 931 milyon ton gıda atığı oluştu. Bu atıkların
– %61’i hanelerden
– %26’sı gıda hizmetlerinden
– %13.2’si perakende satıştan kaynaklandı.
Avrupa Birliği’ne (AB) bağlı ülkelerde yılda yaklaşık 88 milyon ton gıda atığı oluştuğunu biliyor muydunuz; bu miktar
- Kişi başına yaklaşık 174 kg
- 143 milyar Euro
- 170.000.000 ton CO2 anlamına geliyor.
Her yıl ortaya çıkan bu 88 milyon ton gıda atığının %10’unun tarih etiketlemesiyle bağlantılı olduğu öngörülüyor. Araştırmalara göre,
- Tüketicilerin %53’ü “son kullanma tarihi” etiketinin ne anlama geldiğini bilmiyor.
- Tüketicilerin %60’ı “kullanım tarihi” etiketinin anlamını bilmiyor.
Gıda kaybı tedarik zincirinin ileri aşamalarında gerçekleşirse, kayıp ve atık da o kadar çok karbon yayıyor. Bunun nedeni, örneğin süpermarketten satın alabileceğimiz domates sosunun üretiminde (toprak ve su kullanımı, işleme, nakliye, perakende ve paketleme vb) doğrudan tarladan toplanan bir domatesten daha fazla kaynak harcanır. Domates sosunu israf ettiğimizde, tedarik zincirindeki bütün bu kaynakları da israf etmiş oluyoruz.
Farklı gıdaların farklı çevresel etkileri olduğu da unutulmamalı. Örneğin, israf edilen et ürünlerinin hacmi, tahıl ve sebze gibi gıdalara kıyasla çok yüksek olmamakla birlikte bu ürünlerin üretimi için çok daha fazla kaynak gerekiyor.
Tüketiciler olarak bizler, kendi alışveriş ve tüketim davranışlarımıza dikkat ederek gıda israfı üzerinde doğrudan bir etkiye sahip olabiliriz. Daha güzel bir dünyada daha güzel bir yaşamı hepimiz hak ediyoruz.
Kaynak: Eufic
