Yılbaşı, aslında dünyanın en eski yıl dönümü kutlamalarından biri; hatta en eskisi olduğunu bile söyleyebiliriz.
Birçok geleneğin tarihi gibi yeni yıl kutlamaları da günümüzden 4000 yıl öncesinde, Anadolu’da Sümerlerden ve Babil’den başlıyor. O zamanlarda yeni yılın başlangıcı olarak, toprağın uyandığı ve ekilmeye başladığı bahar mevsiminin seçilmesi aslında son derece akla yakın. Baharın kendini gösterdiği günlerde ilk dolunay ile yeni yıl kutlamaları başlıyor ve bu kutlamalar da tam on bir gün sürüyor. Yeni yılın bereketli geçmesi için tanrı Marduk onuruna bu on bir günün her birinde farklı bir tören, farklı bir kutlama yapılıyor. Dolayısıyla tam bir karnaval havasında ve renkli törenlerle yeni yıla giriliyor. Tek tanrılı dinlere kadar yeni bir yıl bahar ayinleri ile başladı.
Yılın ilk ayına kimin adı veriliyor
Bahar ayinleriyle yeni yıl kutlamaları sürerken, M.Ö. 46 yılında Jüles Sezar, kendi adını verdiği Jülyen takvimini yaptırıyor. Bu kez ay değil, güneş dikkate alınıyor. Ayrıca Jülyen takviminde bir yıl 445 gün sürüyor. Yılın ilk ayına da ikiyüzlü bir Roma tanrısı olan Janus’un adı veriliyor. Roma paralarında da bu tanrının resmi görülüyor, Janus’a ait olan bu resimde yüzlerden biri kente girenlere, biri ise çıkanlara bakıyor. January, Janvier hep Janus’tan üretilmiş, bizim ocak ayımızın adının da “od” sözcüğünden üretilmiş olduğunu öğreniyoruz, kış aylarında fazla odun tüketimiyle ilgisi olsa gerek.
Orta Çağ’da neden yeni yıl kargaşası yaşanıyor?
Roma İmparatorluğu’nun çökmesinden sonra, Batı dünyasında 1 Ocak’taki yılbaşı geleneği Orta Çağ’a kadar unutulmaya yüz tutuyor. Orta Çağ’da ise yeni yıl anlayışında tam bir kargaşa yaşanıyor. İngilizler Mart ayında yeni yılı başlatıyorlar, Fransızlar Paskalya ile, İtalyanlar ise Noel ile yeni yılı kutluyorlar. Yeni yıl hediyeleri ve yılbaşı kartları da bu kutlamalara eşlik etmeye başlıyor.
Yılbaşını bugünkü haline getiren Papa Xlll. Gregorien’di. 1582’de Gregoryen takviminin son halini almasından sonra yeni yılın başlangıcı olarak 1 Ocak benimsendi ve yeni yıl kutlamaları da bu güne alındı.
Yeni yılı kim, ne zaman kutluyor?
Biz de bütün dünya ile yeni yılı Miladi takvime göre belirlenen 1 Ocak’ta karşılıyoruz. Aslında tüm dünyada yılbaşı aynı gece kutlanıyor gibi görünüyor ama ülkeler arasında farklılıklar devam ediyor ve görünen şu ki yeni yılın baharda başlatılması geleneği Babil’den bu yana bazı ülkelerde hala etkisini sürdürüyor.
Örneğin, ayın döngüsünü esas alan Hicri takvimde yeni yıl Muharrem ayında başlıyor. Ancak Hicri takvime göre bir yıl 354 gün sürdüğünden, her yıl yeni yıl Miladi takvime göre 11 gün erken başlamakta. Çin de ay döngüsünü esas alıyor ve her yıl ilk Kameri ayının ilk yeni ay gününde kutlanıyor, bu da genelde ilk bahara rastlamakta. Miladi takvime göre de, Çin yeni yıl kutlamaları da 21 Ocak ile 21 Şubat arasında bir güne denk geliyor. İran’da da yeni yıl Nevruz’da, yani bahar ile başlıyor. Biraz daha uzağa gidersek, Tayland, Kamboçya ve Laos’ta da yeni yılın bahara denk geldiğini görüyoruz, bu ülkelerde yeni yıl kutlamaları 13 Nisan’dan 15 Nisan’a kadar sürüyor.
Aydan Sümercan
