Kişileri beklenmedik bir anda yakalayan, olağandışı, korkutan ve çaresizlik hissi veren olayların yarattığı etkilere ruhsal travma deniliyor. Elbette insan yaşamı boyunca pek çok sıkıntılı ya da üzücü durum yaşayabiliyor ve bunların hepsi travma yaratmıyor. Ancak doğal afetler, hastalıklar, beklenmedik ölümler ya da kazalar karşısında hissedilen duyguların yarattığı psikolojik etkiler bazen öylesine ağır oluyor ve uzun sürüyor ki, farklı rahatsızlıklara neden olabiliyor. Travma sonrası stres bozukluğu da bu rahatsızlıklardan biri. NP İstanbul Beyin Hastanesi’nden Yrd. Doç. Dr. Semra Baripoğlu, travmatik olaydan sonra yaşanan normal anksiyete ve travma sonrası stres bozukluğu arasındaki farkı ve bu tip durumlarda yapılması gerekenleri paylaşıyor.
Belirtileri…
Çoğumuz travmatik bir olaya (sevilen birinin kaybı, ciddi bir hastalık, kaza veya kişisel saldırı.) şahit olmuşuzdur veya yaşamışızdır. Zamanla, yas dönemi geçer, acı azalır ve hayat normal halinde devam eder. Bazıları travmatik olaydan sonra kendiliğinden iyileşiriz. Ama bazı kişiler aylar, hatta yıllar geçse bile iyileşmeyebilir, travmadan dolayı aşırı stres veya kaygı yaşamaya devam ederler.
Bu kişiler sık sık olayı tekrar yaşıyor gibi görüntülerini (flashback) görebilir veya olayla ilgili kabuslar görebilir, rahatlamak, konsantre olmak veya uyumak gibi kolay şeyler zorlaşır, kendilerini sevdiği kişilere yabancılaşmış gibi hissederler. Bu durumda travma sonrası stres bozukluğundan bahsederiz.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) ciddi bir hastalıktır.
Üç tip belirti kümesi vardır:
- Travmanın anılarından kurtulamamak: Çok rahatsız edici, beklenmedik şekilde oluşan, travmayı tekrar yaşıyormuş gibi görüntüler (flashback) veya kâbuslar görmek, olayı hatırlatan bir şey olmasa da sürekli akla gelmesi, olay hatırlandığında çarpıntı, terleme gibi bedensel rahatsızlık duyulması.
- Travmayı hatırlatan durumlardan kaçınmaya çalışmak: Duygusal olarak uyuşuk olmak ve travmayı hatırlatan insanlardan, olaylardan, aktivitelerden kaçınmak, uzak durmak.
- Aşır derece tetikte olma belirtileri: Uyumak ve konsantre olmakta zorlanmak, tedirgin olmak, hemen sinirlenmek ve öfkelenmek, ufak seslerle irkilmek gibi.
Anksiyete Bozuklukları
Anksiyete hayatın bir parçasıdır; vücudumuzun bize bir tehlikenin veya hatanın olduğunu haberdar etmesidir.
Bize zarardan uzak durmayı ve tehlike anında hemen hareketlenip kendimizi korumayı sağlar.
Fakat, bazı kişiler için bu anksiyete sürekli ve bunaltıcı olabilir, kişinin günlük aktivitelerini yerine getirmesine engel olabilir.
Bu durumda “anksiyete bozukluğu” adı verilen bir hastalıktan bahsedilir. TSSB de anksiyete bozukluklarından birisidir.
Normal anksiyete ve TSSB arasındaki fark nedir?
Normal Anksiyete
Bir trafik kazasından sonra korkutucu düşünceler veya görüntüler, uyumak veya konsantre olmakta zorlanma, kazadan günler ve haftalar sonra tedirgin ve sinirli hissetmek; daha sonra normale dönmek.
Birisinin ani ölümüne şahit olduktan sonra yalnız kalmayı tercih etmek, olay ile ilgili insanlardan ve yerlerden uzak durmak ve aile/arkadaşlarla olan aktivitelere katılmamak.
Bunun süresi normalde birkaç haftayı geçmemeli.
Yaşamı tehdit eden doğal afetten, eşyalarını kaybettikten sonra korkmak, öfkeli ve sinirli olmak.
Bunlar normal anksiyete belirtileri olabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Trafik kazasından sonra, kaza ile ilgili sürekli, kronik, rahatsız edici, beklenmedik anılar, görüntüler (flashback) veya kabuslar görmek; travma geçtikten uzun süre sonra aniden duyguların taşması. Kaza anını tekrar tekrar yaşıyor gibi olmak.
Ne olursa olsun, ölen kişiyi hatırlatan her şeyden, herkesten uzak durmak, her şeye karşı ilgisiz olmak ve aile/arkadaşlardan aylar veya yıllarca uzak durmak.
Doğal afete şahit olduktan uzun süre sonra bile ciddi ve tekrarlayan sinirlilik, tedirginlik hali, uykusuzluk ve dikkat kaybı yaşamak.
Sebepleri…
Bir travmatik olaydan sonra neden bazı insanlarda TSSB oluşur ve bazılarından oluşmaz, bilinmiyor. Fakat, travma ne kadar ciddi, uzun süren ve tehlikeli olursa, kişinin TSSB geliştirme ihtimalinin o kadar yüksek olduğu düşünülüyor.
Özellikle, başka insanlar tarafından yapılan travmalar (tecavüz, savaş veya saldırı) TSSB oluşmasında daha yüksek bir olasılık gösteriyor.
Tedavi seçenekleri…
Travma yaşayan herkesin genellikle tedavi görmesi gerekmez.
Normalde zaman geçtikçe ve aile, arkadaş veya çevrenin yardımıyla travmadan sonra kişiler iyileşebilir. Fakat belirtiler bir kaç haftayı geçerse ve zaman içinde azalmak yerine hayatı etkiler hale gelirse bir profesyonele danışmak önemlidir. Neyse ki, TSSB ve diğer anksiyete bozuklukları için tedavi gören çoğu kişi tedaviye olumlu yanıt verir ve hayatların kalitesinde yükselme izlenir.
Mevcut tedavi uygulamalarının bazıları:
Bilişsel-davranış terapisi (BDT), maruz kalma terapisi (exposure therapy), anksiyete ile baş etme programları, EMDR ve ilaç tedavisidir.
Yeni ve etkili bir tedavi olarak Nörofeedback de kullanılabilir.
NP İstanbul Beyin Hastanesi
Yrd. Doç. Dr. Semra Baripoğlu
