Genel olarak bitki bazlı terimi, hayvansal kaynaklı hiçbir bileşen içermeyen gıda maddeleri için kullanılır; yani vegan yiyecekler için. Aslında bitki bazlı bir ürün ile vegan bir ürün arasında içerik açısından hiçbir fark olmamalıdır. Vejetaryen bir kek yumurta, süt ürünleri veya bal içerebilir ve yine de vejetaryenlik tanımına uyabilirken, bitki bazlı bir ürün genellikle vegan olarak anlaşılır. Peki durum gerçekte böyle mi?
Bitki bazlı ve vegan arasındaki ayrım aslında işin etik boyutuyla alakalı. Bitki bazlı tanımı sadece içerik listesiyle bağlantılı iken veganlık bir diyetin ötesinde anlamlar içerir. Veganlar bitki temelli beslenirler, ancak mümkün ve uygulanabilir olduğu ölçüde hayvanların sömürülmesinden de kaçınırlar. Bu da veganların deri kemer takmayacağı, hayvanat bahçesine gitmeyeceği veya en yakın arkadaşlarına kaşmir atkı hediye etmeyeceği anlamına gelir.
Her iki terimin de garantisi yok
Oxford sözlüğüne göre bitki bazlı “büyük ölçüde veya sadece sebze, tahıl, bakliyat veya hayvansal ürünler yerine bitkilerden elde edilen gıdalar” olarak açıklanıyor. Ne yazık ki, bitki bazlı veya vegan etiketleme için katı düzenlemeler veya resmi yönergeler yeterli değil. Satın aldığınız ürün, paketinde büyük yeşil bir V damgası taşısa bile hayvansal türevli içeriklere sahip olabiliyor.
Uygulamada, bitki bazlı veya vegan olarak etiketlenen bazı ürünler bal, karmin (böceklerden elde edilen parlak kırmızı boya), hatta süt ürünleri ve yumurta içerebilir. Bunları yanlışlıkla tüketen hiçbir vegan ölmez, ancak kendini kötü hisseder. Diğer taraftan, bu tür ürünlerin güvenli olduğuna inanan ve hayvansal ürüne alerjisi olan insanlar için bu durum gerçek bir tehdittir. Bu nedenle ürün etiketindeki “içindekiler” açıklamalarını okumak önemlidir.
Üretim sırasında çok az miktarda da olsa et de dahil hayvansal kaynaklı ürünlerin, çapraz bulaşma nedeniyle bitki bazlı gıdalara geçmesi yaygın bir durumdur. Hayvansal kaynaklı içerik olmadığı sürece, “içerebilir” uyarısı bu konuda farkındalığı olanları rahatsız etmeyebilir.
Etiket kandırmacası
Vegan Society veya Vegetarian Society Vegan sertifikalarını içermediği sürece (uluslararası kabul görmüş güvenilir onaylar) ürün üzerindeki vegan etiketi de kesin garanti değildir; taklitçilere karşı dikkat etmek gerekir.
Bugün restoranlarda ve fast-food zincirlerinde daha fazla bitki bazlı seçenek görmek mümkün. Ancak yine de iyice araştırmakta fayda var. Örneğin uluslararası bir fast food zincirinin “bitki bazlı” menüsünde sadece “Bitki Bazlı Nugget”larının vegan olarak satıldığı; tüm bitki bazlı sandviçlerde hayvansal kaynaklı içerikler bulunduğu belirlendi. Burger köftelerinin aynı ızgarada pişirildikleri için muhtemelen etten çapraz kontaminasyon olacağı gerçeğinden bahsetmiyoruz bile. Genellikle etik veganların çoğu için bu bir sorun teşkil etmez, çünkü ızgarayı paylaşmak için hiçbir hayvan öldürülmez. Asıl sorun, sözde bitki bazlı burgerlerinin yumurta ile yapılan geleneksel mayonez ile servis edilmesidir. Vegan olmasa da yumurta alerjisi olanlar için güvenli bir seçenek olmadığı kesin.
Yanıltıcı kampanyalar
Vegan ve bitki bazlı olarak adlandırılabilecek ürünler için düzenlenmiş gelişmiş standartlar olmadığından, arada ilginç olaylar da yaşanmıyor değil. Bunlardan biri İrlanda Süt Ürünleri Konseyi’nin 2017 tarihli “Complete Natural” kampanyasıydı.
Konsey, bitki bazlı kervanına katılmanın iyi bir fikir olduğunu düşünmüş olmalı ki, kampanya sırasında sütlerinin “tamamen doğal, bitki bazlı süt” olduğunu iddia eden reklam panoları, broşürler ve web sitesi içerikleri kullandı. İlk etapta akla gelen İrlanda Süt Konseyi’nin fındık sütlerini kucakladığı olsa da gerçek tabii ki böyle değildi. Bu kafa karıştırıcı ve yanıltıcı kampanyada İrlanda ineklerinin çoğunlukla “otla beslenmesinden” hareketle sütü de “bitki bazlı” göstermeye çalıştıkları ortaya çıktı. İronik değil mi? Kampanya çok sayıda şikayetle karşılaştı ve bir hafta sonra slogan iptal edildi; bitki bazlı terimi web sitesinden ve diğer tanıtım materyallerinden kaldırıldı.
Eğer bir vegansanız, muhtemelen ürünlerin içerik listelerini okumaya alışmışsınızdır; sizi çileden çıkarmak için en sona bir miktar süt tozu ekleyip eklemediklerini bulmaya çalışırsınız. Bir ürünün bitki bazlı veya vegan olup olmadığını anlamanın tek güvenli yolu içeriğini detaylı okumak ve emin olmaktır.
