Pandemi döneminde en önemli gündemimiz aşı karşıtları, hangi aşının daha iyi olduğu, aşıya erişim ya da kaç doz aşı olmamız gerektiğiydi. Peki ya yan etkileri… O dönem ikinci plana atılan bu konu, bugün araştırmacıların gündeminde. Ortaya çıkan sonuçlar düşündürücü…
Vaccines dergisinde yayınlanan yeni bir çalışma, COVID-19 aşısı olan her üç kişiden birinin nörolojik yan etkilerden şikayetçi olduğunu gösterdi. Çalışmaya dahil edilen kişiler baş ağrısı, titreme, kas spazmı, uykusuzluk, uyku hali, baş dönmesi ve konsantrasyon güçlüğü yaşadıklarını belirttiler.
Çalışma, Temmuz 2021’de İtalya’da COVID-19 aşısı yaptıran 19.096 kişi ile yapıldı. Bu kişilerden 15.368’i Pfizer, 2.077’si Moderna ve 1.651’i AstraZeneca aşısı yaptırmıştı.
Hatırlamak gerekirse hem Pfizer hem de Moderna, mRNA aşıları iken, bir adenovirüs aşısı olan AstraZeneca bağışıklık tepkisini tetiklemek için farklı bir sistem kullanıyordu.
Çalışma, aşılanan bireylerin yaklaşık yüzde 31,2’sinde, özellikle AstraZeneca aşısı enjekte edilenler arasında, aşılama sonrası nörolojik komplikasyonlar geliştiğini ortaya koydu.
Farklı aşılar farklı riskler
- AstraZeneca aşısı olanlarda en sık görünen şikayetler baş ağrısı, titreme, kas spazmları, uykusuzluk ve kulak çınlamasını oldu.
- Moderna aşısının risk profili uyku hali, baş dönmesi, diplopi (çift görme), parestezi (ciltte uyuşma veya kaşıntı hissi), tat ve koku değişiklikleri ve disfoniyi (ses kısıklığı veya normal ses kaybı) içeriyordu.
- Pfizer aşılarına gelince, araştırmacılar bu aşıda hafızada zayıflama veya konsantrasyon güçlüğü için “artmış bir risk” buldular.
AstraZeneca riskleri
- AstraZeneca aşısı olan bireylerin yüzde 53’ünden fazlası, genellikle bir gün süren baş ağrılarından muzdarip olduklarını ifade ettiler. Yüzde 13’ünden fazlasında titreme nöbetleri gelişmiş ve genellikle bir gün sonra geçmişti.
- AstraZeneca ile aşılananların yüzde 5,8’inde uykusuzluk, yüzde 2,7’sinde ise kulak çınlaması görüldü.
- Tüm bu sağlık komplikasyonlarının aşının ilk dozunun alınmasından sonra ortaya çıkma riski daha yüksekti.
Moderna ve Pfizer riskleri
- Moderna aşısı olanların yüzde 39,7’sinde uyku hali tespit edildi ve bu durum genellikle bir hafta sürdü. Çalışma, “uyku hali gelişimi ile aşıya/enfeksiyona karşı bağışıklık tepkileri arasında sıkı bir ilişki olabileceğini” öne sürüyor.
- Moderna aşısı yapılan kişilerin yaklaşık yüzde 15,9’unda, kişinin kendisinin veya çevresinin hareket ettiğini veya döndüğünü hissetmesine neden olan bir his olan vertigo görüldü ve bu durum genellikle bir gün sürdü.
- Parestezi – görünürde bir neden olmaksızın ciltte uyuşma veya kaşıntı hissi – Moderna aşısı olanların yüzde 14,5’inde rapor edildi ve bir gün sonra geçtiği görüldü.
- Moderna aşısı olan kişilerin yüzde 2,7’sinde çift görme olarak da bilinen diplopi yaklaşık bir gün sürdü.
- Pfizer aşısı olanların yaklaşık yüzde 6,4’ünün “beyin sisi” şikayetinde bulunduğu belirtildi. Şikayetlerin bir hafta içinde düzeldiği görüldü. “Beyin sisi”, koronavirüs hastalarında gözlenen bir tür zihinsel yorgunluk ve zihin bulanıklığını tanımlamak için kullanılıyor.
- Çalışmada, konsantrasyon güçlüğü, zihinsel yorgunluk ve anksiyete dahil olmak üzere ‘sisli beyin durumu’ olarak ortaya çıkan bir tür bilişsel bozukluktan bahsediliyor.
Kadınlar daha çok etkileniyor
Araştırma, kadınlarda COVID-19 aşılamasının ardından “nörolojik komplikasyon gelişme riskinin arttığını” ortaya koydu. Araştırmacılar, bu durumun genetik ve hormonal faktörlerden kaynaklanabileceğini öne sürüyor.
Bir diğer ilginç sonuç; AstraZeneca aşısı olanların yüzde 47,6’sında, Moderna aşısı olanların yüzde 38,8’inde ve Pfizer aşısı olanların yüzde 41,5’inde komorbiditelerin (iki veya daha fazla hastalığın belirli bir zaman dilimde birlikte bulunması) mevcut olduğu belirtildi.
Çalışma, COVID-19 aşılamasından kaynaklanan nörolojik komplikasyonları ayrıntılı olarak ortaya koysa da bazı sınırlamaları olduğunu da kabul ediyor. Aşının birinci ve ikinci dozlarıyla ilişkili riskler değerlendirilirken ikinci doza ilişkin verilerin sınırlı olması bunlardan biri. Bununla birlikte COVID-19 aşılarından sonra yaygın olarak çeşitli nörolojik komplikasyonların ortaya çıkabileceği sonucuna varıldı. Ayrıca bu aşıların, alerjisi olanlar gibi hassas kişilere uygulanırken dikkatli olunması gerektiği vurgulandı.
Diğer Nörolojik Bulgular
Birçok farklı çalışmada da COVID-19 aşılarının nörolojik komplikasyonlarla bağlantılı olduğuna dair kanıtlar bulundu.
Ekim 2021’de Neurological Sciences dergisinde yayınlanan bir çalışmada, “aşılama sonrası en yıkıcı nörolojik komplikasyonun serebral venöz sinüs trombozu (CVST) olduğu” belirtildi. CVST, beynin venöz sinüslerinde bir kan pıhtısı geliştiğinde ortaya çıkıyor. Johns Hopkins Medicine’a göre bu durum kanın beyinden dışarı akmasını engelleyerek beyin dokularına sızmasına ve bir kanama oluşturmasına neden olmakta.
Çalışma, CVST’nin “doğurganlık çağındaki kadınlarda sıklıkla rapor edildiğini” ve genellikle adenovektör aşısı yaptıranlar arasında görüldüğünü ortaya koydu. mRNA aşısı yapılan bireylerde yüz kaslarının zayıfladığı veya Bell felci (yüzün sadece bir tarafındaki kasları etkileyen, aniden gelişen ve nedeni bilinmeyen yüz felci) olduğu bildirildi.
Current Neurology and Neuroscience Reports’ta Kasım 2022’de yayınlanan bir çalışmada da benzer bulgulara rastlandığı ve “nörolojik olayların beklenenden daha fazla görüldüğü” belirtildi.
Bu konuda araştırmalar elbette devam edecek. Tıbbi komplikasyon riskini ortaya koyan çalışmalara rağmen, bazı uzmanlar “faydalarının risklerinden daha ağır bastığına inanıyoruz” diyerek COVID-19 aşısı olmayı tavsiye ediyor.
