Yazı: Yaprak Özer
ABD Çevre Koruma Ajansı’nın (EPA) çarpıcı bilgiler içeren “Gıda İsrafının Ölçülmesi” başlıklı raporunu yayınladı; ABD, gıda arzının yaklaşık %30-40’ını israf ediyor. Yılda yaklaşık 76 milyar pound/34.5 milyar kg’a eşdeğer gıda atığı ve yıllık 161 milyar dolar ekonomik kayıp yaşıyormuş dünyanın en zengin ve veya en güçlü ülkesi ABD. EPA raporu ABD özelinde, bu ülke için değerli ama sorun her yerde ve bizim için de kritik önem ve değerde. Sürdürülebilirlik böyle bir şey. Birinin canı yanınca er ya da geç diğerinin de yanıyor, bir yerde bir kıtlık, olağan dışı doğal gelişme aklınıza ne gelirse olduğunda, er ya da bir başka coğrafya da etkileniyor. Çünkü dünya hepimizin.
Tahmin
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne (FAO) göre, küresel olarak üretilen gıda atığı miktarı yılda yaklaşık 1,3 milyar ton, 2050 yılına kadar 9,7 milyarlık bir nüfusu beslemek için dünyanın %70 daha fazla gıda üretmesi gerekiyor.
Gıda israfı, gıda üretimi veya bulunabilirliği eksikliğinin bir sonucu değil. Aksine, gıda dağıtımı, depolama ve tüketim kalıpları da dahil olmak üzere bir dizi faktörü içeren karmaşık bir konu. Gıda israfının ele alınması, üreticilerden tüketicilere kadar tüm paydaşları içeren çok yönlü bir bakış açısı ve eylem bütünü gerektiriyor.
Zincir
İsraf, doğrudan açlık ve yoksulluk gibi ekonomik, çevresel ve sosyal sonuçlar doğuruyor. Gıda üretimi, işlenmesi, paketlenmesi, taşınması için harcanan kaynaklar dahil olmak üzere, su ve toprak gibi doğal kaynakların yanı sıra çiftçi, üretici, dağıtım ağı gibi işgücü ve enerji gibi mali kayıp anlamına geliyor.
Atık, dünyanın bazı bölgelerinde diğerlerine göre daha yaygın olma eğiliminde. FAO’ya göre, sanayileşmiş ülkeler, daha gelişmiş gıda sistemleri ve tedarik zincirlerinin yanı sıra tüketim seviyeleri nedeniyle daha yüksek gıda israfı seviyelerine sahip. Ancak özellikle üretim, depolama ve dağıtım sırasında kaybolan gıdayı ifade etmesi bağlamında, gelişmekte olan ülkelerde de sorun. Bu ülkelerde gıda kaybı genellikle yetersiz altyapı, nakliye, kötü depolama tesisleri gibi sistem yetersizliği nedeniyle meydana geliyor.
Çözüm
Kaynağında azaltmak: En etkili yollarından biri, gıda üretim, işleme ve dağıtım sistemlerinin iyileştirilmesinin yanı sıra aşırı üretimin azaltılması, depolamanın iyileştirilmesi ve envanter yönetiminin optimize edilmesiyle sağlanabilir.
Fazla gıdanın bağışlanması: İşletmeler ve bireyler fazla gıdayı gıda bankalarına, aşevlerine ve diğer hayır kurumlarına bağışlayabilirler. Gıda güvensizliği önlemede önemli adım.
Kompostlama: Gıda atıkları kompostlanıp bahçe ve çiftliklerde gübre olarak kullanılabilir. Kompostlama, aynı zamanda toprak sağlığını iyileştirmeye ve sentetik gübre ihtiyacını azaltmaya yardımcı olur.
Gıda etiketlemesinin iyileştirilmesi: Kafa karıştırıcı veya yanlış gıda etiketlemesi gıda israfına katkıda bulunuyor. Son kullanma tarihlerinin açıklığa kavuşturulması ve saklama ve kullanım için daha net talimatlar verilmesi gibi etiketleme uygulamalarının iyileştirilmesiyle tüketiciler gıdalarını daha iyi yönetebilir ve israfı azaltabilir.
Tüketicilerin eğitilmesi: Tüketicileri gıda israfını azaltmanın önemi konusunda bilinçlendirmek ve bunun nasıl yapılacağına dair ipuçları ve rehberlik sağlamak, davranış değişikliğini teşvik etmeye yardımcı olabilir.
Gıda atıklarının geri dönüştürülmesi ve yeniden kullanılması: Gıda atıkları biyoyakıt, hayvan yemi ve hatta kozmetik gibi yeni ürünler yaratmak için kullanılabilir. Gıda atıkları için yeni kullanım alanları bularak ekonomik fırsatlar yaratabiliriz.
İyi örnek
Fransa (2016) süpermarketlerin satılmayan gıdaları bağışlamasını gerektiren mevzuatı yürürlüğe koyan ilk ülke oldu. Süpermarketler gıda bankaları ve hayır kurumları ile anlaşma imzalamak zorunda, ihlali para ve hatta hapis cezası.
Güney Kore, hanelerin gıda atıklarını diğer atıklardan ayırmasını ve ayrı olarak bertaraf etmesini gerektiren bir gıda atığı geri dönüşüm politikası uyguluyor. Atık gübre, hayvan yemi veya biyogaza dönüştürülüyor.
İtalya’da “Dayanışma Buzdolapları” adlı bir kampanya yürütüyor. Kampanyada, kamusal alanlara yerleştirilen buzdolaplarına fazla gıda bağışı bırakılıyor.
Birleşik Krallık, gıda ve içecek endüstrisi ile “Courtauld Taahhüdü” adı verilen gönüllü bir anlaşma başlattı, 2025 yılına kadar gıda ve içecek israfını %20 oranında azaltmayı, ürün tasarımını ve ambalajını iyileştirmeyi ve daha sürdürülebilir tedarik zinciri uygulamalarını teşvik etmeyi amaçlıyor.
Japonya “Bento Hako” ya da “lunch box box” adı verilen ve restoran ve mağazaların artan yiyecekleri indirimli fiyattan satmalarını teşvik eden bir sistem uyguluyor.
Türkiye
Bir atık yönetim sistemi mevcut. Son yıllarda önemli ilerlemeler kaydetti. Atık toplama, taşıma ve bertarafın yanı sıra geri dönüşüm ve kompostlama programlarını içeriyor. Hala ele alınması gereken bazı zorluklar bulunuyor. Türkiye yüksek düzeyde atık üretimine sahip, bazı bölgelerde yasa dışı atık boşaltımı ve düzenlenmemiş atık yönetimi uygulama sorunları var.
Sağlık
Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’ya göre, 1,9 milyardan fazla yetişkin aşırı kilolu (en az 650 milyonu obez) -dünya yetişkin nüfusunun yaklaşık %39’unu temsil ediyor. Tahminen 690 milyon insan da yetersiz besleniyor açlık yaşıyor, bu dünya nüfusunun yaklaşık %8,9’u.
