İyi bir gece uykusu, beyni tam anlamıyla temizler. Uyuduğumuzda, beta-amiloid olarak bilinen toksik bir protein beyinden atılır ve bilişsel gerileme riskini azaltır.
Bizi hayatta tutan metabolik ve hücresel süreçler atık üretir. Vücudumuz lenfatik sistem olarak adlandırılan bir tür atık yönetim sistemi ile donatılmıştır. Bu sistem sıvılar, düğümler, damarlar ve organlar aracılığı ile içimizde biriken hücresel çöplerin yanı sıra, bakteri, protein ve diğer istenmeyen döküntüleri toplar ve uzaklaştırır. Beynimiz, donatıldığı atık yönetim sistemiyle temizlik işinin çoğunu biz uyurken yapar. Buna glimfatik sistem adı verilir.
Uykunun yorgun bir beyni canlandırmaya yardımcı olduğu, uyku sırasında bazı önemli biyolojik süreçlerin gerçekleştiği ve uykumuzu alamadığımızda birçok şeyin yanlış gittiği bilinen gerçekler. Ancak bunların hiçbiri, insanların ve hemen hemen tüm diğer türlerin hayatlarının bu kadar büyük bir bölümünü uykuda geçirmesinin nedenini tam olarak yakın zamana kadar açıklayamadı.
Uzmanlar, birden fazla türün evrensel biyolojik uyku ihtiyacının, glimfatik temizlenme gereksinimini yansıtıyor olabileceğini söylüyorlar. Uyanık kaldıkça beyinde daha fazla hücresel yan ürün biriktiğini ve glimfatik sistemin bunları yıkadığını, böylece beyin hücrelerine zarar vermediklerini belirtiyorlar. Uyku sırasında, diğer vücut süreçleri daha az aktif olduğundan beyin glimfatik aktivitenin öncelik kazanmasına izin veriyor.
Glimfatik sistemin yakın zamana kadar keşfedilememiş olma nedeni, sıvı ve atığın taşındığı arteriyel kanalların yalnızca canlı beyin dokusunda görülebilmesiydi. Bu kanalların varlığı, farelerin beyinlerinden alınan yüksek çözünürlüklü görüntüler sayesinde gözlemlenebildi. Sıvının hücre zarlarından geçişi hayli enerji gerektirdiğinden, araştırmacılar, beynin duyusal verileri işlerken kendini temizlemede zorlanacağı varsayımından hareketle, glimfatik sistemin faaliyetinin uyku sırasında arttığını keşfettiler.
Araştırma, uyku sırasında beynimizdeki hücreler arasında daha yüksek hacimde açık alan olduğunu, bunun da beynimizin çöpü dışarı atması için daha fazla yer sağladığını gösteriyor. İlk olarak, glimfatik sistemin kanalları beyin omurilik sıvısı ile doluyor, sıvı ağ boyunca akarken atıkları topluyor. Beyin bu atıkları drenaj bölgelerine gönderiyor. Lenf sistemi, böbrekler ve bağırsaklar da biz uyanır uyanmaz onları vücuttan dışarı yolluyorlar.
Çalışmanın sonuçları uykunun gerçekten de beyni temizlediğini ortaya koyuyor.
Yatakta geçirdiğiniz zaman boşa gitmiş gibi görünebilir. Ancak, gözlerinizi kapattığınız sırada beyninizde ve vücudunuzda önemli ve sağlığınızı koruyan işler olduğunu unutmamak gerekir.
Uykumuza ne kadar fazla dikkat edersek, kendimizi o kadar sağlıklı hissederiz.
Kaynak: elemental.medium.com, www.science.org/doi/
